Beraz, ikusten dugu ze Euskaltzaindia-k bultzatu ahal ditú proaktiboki joera eta dinamika berritzaileak

Aurreko sarreretan saiatu gara azpimarratzen ze Euskaltaiandia-k bere hiztegi arauemailean bultzatu ahal ditú (eta bultzatzen ditú) proaktiboki joera eta dinamika berritzaileak (ikus "Igone Zabala (2014): 'Nominalizazio-eskala eta hiztegiak'".

Ez da esan beharrik ze ez gaude aurká joera eta dinamika berritzaileak, baizik argiki aldéz joera eta dinamika berritzaileak, baina jakina joera eta dinamika berritzaile horiek joan behar dirá an norabide ona (izan behar dira aberasgarriak, emánez aukera potenteagoak, efizienteagoak eta efektiboagoak), eta ez an norabide txarra. [2342] [>>>]

Erabat ados kin Euskaltzaindia

Gogoratu behar dugu ze:

Planteatzen genuén atzo esaldi neutro bat...

... non aditza eta objetua dirén informazio berri bakarra, eta non ez dagoen arrazoi komunikatiborik ki aukeratu bata edo bestea nola foku markatu:

Amak liburu bat erosi du.

Garzia-ren ereduan halako esaldi bat soilik eman daiteke an SOV ordena kin azentu neutroa an objetua:

Amak libúru bat erosi du.

Berez, hori izango litzaké foku zabal horietakoa ("wide focus"), non ez sintaktikoki ez prosodikoki ezin den mugatu zehazki nóndik nora hedatzen den galdegai zabal hori (soilik kontextualki). Gogora daigun ondoko pasartea non mintzo ginen burúz foku zabala (ikus an "Eta gero daukagú foku zabala edo neutroa (kin azentu neutroa, nuklearra)")

eta, ikusi dugunez, ...

... jarráiki Altube, [esaldi absolutibo hori] ordena liteké adibidez honela:

Amak erosi dú liburu bat.  (SVO)

edo honela:

Erosi dú amak liburu bat. (VSO)

edo honela

Amak liburu bat erosi dú. (SOV)

eta beste modu batzuetara ere. 

Euskaltzaindia-k (2011), bere aldetik, dio:

... (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa", 2011):

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan.
Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak.[Euskaltzaindia, 2011:53]

Bai, halaxe da:

... azentuak markatzen du galdegaia, ...  

halan ze, esaldi neutro batean, ez genuke galdegairik, baizik, izatekotan, soilik ustezko galdegairik, zein izanen litzakén hori-elementua non jartzen dén azentu neutroa, hau dá "libúru" an gure esaldia:

Amak libúru bat erosi du.

Hor "libúru bat" izanen litzaké ustezko galdegaia zeren dén neutroa, zeren jasotzen duén intonazio neutroa. Eta ustezko galdegai horrek ez du toki jakinik an esladia, eta ondo koka liteké honela:

Amak erosi du libúru bat. (SVO)

zein orobat izanen litzaké ordena neutro bat, SVO neutroa. Erabat ados kin Euskaltzaindia. [>>>]

Foku markatuak ez lirake izan behar inoiz ere arazo: mintza gaitezen gehiago gain esaldi neutroak, non ez den foku markaturik (hor ere zurruntasuna nagusi)

Hasi nahi genuke gaurko sarrera gogóratuz atzóko hitzak on Euskaltzaidia, baina azpímarratuz aipuko bigarren zatia (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa"):

Euskaraz oso bakan erabiltzen da galdegaia. (...) Galdegai ustekoa, berriz, esaldi guztietan azal daiteke. [Euskaltziandia, 2011:52]

Galdegai ustekoa da hóri elementua non jartzen den azentu neutro nagusia (zeini batzutan deitu diogú azentu nuklearra), zein, berdin nola azentu markatua, egon ahal da aurré edo atzé aditza: 

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan.
[Euskaltzaindia, 2011:53]

Oso gutxi aztertu dirá euskararen esaldi neutroak, euren azentuera, euren ordena posibleak. Eta, orokorki, euskal prosan askoz gehiago erreparatu behar zaio ki ordena neutroa, informatiboa, orokorra, eta, kontrara, askoz gutxiago ki ordena markatua, zein, atzo genioenez, baldintza normaletan, izan beharko litzaké salbuespenezko ordena, eta, hortaz, ez litzake arazo.

Ikuspuntu horretatik, galdera ez litzake izanen:

Zéin da esaldiko foku markatua (azentu markatua, galdegaia)?

zeren, normalean, esaldi gehien-gehienetan ez da egonen foku markaturik. Ez, kontua soilik izanen litzake nóla detektatu foku markatua an esaldi bakan eta berezi horiek non agertzen den. Eta, diogunez, esaldi horiek izanen dirá:

• bakan eta bereziak, halan-ze ez dira izanen hain zailki detektagarriak.

• kontextu komunikatiboak ere laguntzen du.

• bádira modu morfologiko eta sintaktiko lagungarriak.

• azentu intonatibo optatiboak ere izan ahal dira ondo lagungarriak, batez ere an transizioa ki eredu orokor ez-markatua (ikus honetaz gure sarrera titúlatzen: "azentu zintzilikatzailea vs azentu progresibo hutsa").
  

Beraz, erántzunez ki Erramun Gerrikagoitia, bádira bideak ki adiérazi, beharrezkoa balitz, foku markatu bakan horiek an idazkiak.  Foku markatuak ez lirake izan behar inoiz ere arazo: mintza gaitezen gehiago gain esaldi neutroak, non ez den foku markaturik (hor ere zurruntasuna nagusi). [>>>]

Textu informatibo edo didaktikoetan foku markatuak ez lirake izan behar araua, baizik salbuespena

Atzokoan nahi genuén ongi finkatu honako oinarrizko puntua gain foku markatua:

... azentuak markatzen du galdegaia, ...  

Puntu hori ondo azpimarratuta, orain ondo argi utzi nahiko genuke ze foku markatua (aipuko galdegaia) izan beharko litzaké salbuespena an textu informatibo edo didaktikoak, eta ez araua, nola den orain (justuki zatio aplikazio sistematikoa on "galdegai-legea"). Horretaz, Euskaltzaindiak (2011) zioén hau (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa"):

"Euskaraz oso bakan erabiltzen da galdegaia. (...) Galdegai ustekoa, berriz, esaldi guztietan azal daiteke." [Euskaltzaindia, 2011]

Eta, diogunez, textu informatibo edo didaktikoetan foku markatuak ez lirake izan behar araua, baizik salbuespena. [>>>]

Euskaltzaindia (2011): "Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan. Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak."

Zioen atzo Erramun Gerrikagoitia-k:

Ari zarela Jesus buruz elementu inquiritua edo galdegaia ekarten duzu solasera hitzac hori ulertzeco direnac zentralac nola azentua, intonazioa, intonazio-unitatea, hampadura, ... guzti horiec direla conceptuac lotuac kin acustica, phonetica, entzumena.

Bai, eta sarrera honetan soilki azpimarratu nahiko genuke puntu hori gogóratuz ondorengo hitzak ti Euskaltzaindia (an "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa", 2011):

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan.
Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak.[Euskaltzaindia, 2011:53]

Bai, halaxe da:

... azentuak markatzen du galdegaia, ...  

Puntu hori ondo azpimarratuta, bihar jarraituko dugu erantzuten ki atzoko komentarioa on Erramun Gerrikagoitia. [>>>]

Foku markatua (galdegaia) ezberdintzen da zatio bere azentu eta intonazio bereziki markatua

 Zioen atzo Erramun Gerrikagoitia-k:

Ez daquigunontzat claruqui xuxen eta zehatz zer da elementu inqueritua (edo euscaraz ezagunagoa eraguinez daucagun purismo lexical handia, nola galdegaia) dira zure explicatione edo interpretatione horiec -desdablatuac 3 puntutan- amiñi bat lar complicatuxeac, zeinac behar dira eracurri osoqui tentuz baldin nahi bada izan ongui ulertua diozuna.

Gauza izan ahal da hain sinplea eta hain orokorra nola-ze esaldiak bana daitezke an bi sail:

• Horiek-esaldiak kin azentu eta intonazio neutro ez-markatua, non ez dagoen foku markaturik.
  

• Horiek-esaldiak kin azentu eta intonazio bereziki markatua, enfatikoagoa, kontrastiboagoa, non báden foku markatua (galdegaia).

Esan nahi baita ze foku markatua ezberdintzen da zatio bere azentu eta intonazio bereziki markatua respektu azentu eta intonazio neutroa, ez-markatua.

Ikus honetaz zér esaten genuen an sarrera titúlatzen "Hitz-ordenari dagokionean, basikoki berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau (2010ekoa), zeini akaso hobeki dei genioke Garziaren legea", eta oso bereziki erreparatu ki ondorengo aipu luzea on Euskaltzaindia:

Irakurria dugunez (ikus hemen):

                            ...

                             ...

2010ean (gure master-lanean) jasotzen genuenez, oraingo galdegai-legea (esan nahi baita,  aplikatu ohi dena) ez litzake justuki horrela, zeren onartzen da SOV kin O neutroa (ez hanpatua), baina hori soilik gerta daiteke an ordena kanonikoa edo neutroa, zein, arau horretan, soilik dateke SOV. Horrela, O neutroa bada, soilik eman ahalko da azpi SOV estruktura, non O egon beharko da justuki aurré aditza, eta orobat emana an ber intonazio-unitatea zein aditza, nahiz kasu horretan kin azentu neutroa (hortxe diferentzia).

Diferéntzia bakarra kin Altuberen legea dá ze Altuberen galdegaia, beti ere hanpatua, orain eman ahal da bagé hanpatu (azpi intonazio neutroa), baina bi kasuetan ere an ber lekua (justuki aurré aditza). Esan nahi baita ze, hitz-ordenari dagokionean, berdin-berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau, zeini akaso hobeki dei genioke Garziaren legea (ikus "Juan Garziaren eredu sintaktikoa: ezintasuna ekinez egina").

Bai, diferéntzia bakarra kin Altuberen legea dá ze Altuberen galdegaia, beti ere hanpatua, orain eman ahal da bagé hanpatu (azpi intonazio neutroa), baina bi kasuetan ere an ber lekua (justuki aurré aditza). Posizionalki berdin-berdin. [>>>]

Hitz-ordenari dagokionean, basikoki berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau (2010ekoa), zeini akaso hobeki dei geneioke Garziaren legea

Irakurria dugunez (ikus hemen):

                            ...

                             ...

2010ean (gure master-lanean) jasotzen genuenez, oraingo galdegai-legea (esan nahi baita aplikatu ohi dena) ez litzake justuki horrela, zeren onartzen da SOV kin O neutroa (ez hanpatua), baina hori soilik gerta daiteke an ordena kanonikoa edo neutroa, zein, arau horretan, soilik dateke SOV. Horrela, O neutroa bada, soilik eman ahalko da azpi SOV estruktura, non O egon beharko da justuki aurré aditza, eta orobat emana an ber intonazio-unitatea zein aditza, nahiz kasu horretan kin azentu neutroa (hortxe diferentzia).

Halako esaldietan, diferéntzia bakarra kin Altube dá ze Altuberen galdegaia (beti ere hanpatua), orain eman ahal da bagé hanpatu (azpi intonazio neutroa), baina bi kasuetan ere an ber lekua (justuki aurré aditza). Esan nahi baita ze, hitz-ordenari dagokionean, basikoki berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau, zeini akaso hobeki dei geneioke Garziaren legea (ikus "Juan Garziaren eredu sintaktikoa: ezintasuna ekinez egina"). [>>>]

Euskaltzaindia (2011): "... ordena honetan ere esan eta idatz daiteke galdegaia (enfatikoa): Patxik edan dú esnéa."

Genuen amaitzen atzoko sarrera esánez ze:

Edonola ere, argi utzi behar da ze, teorian bederen, galdegai-legea ez da existitzen, halan-ze normaltasunez erabili ahal dirá galdegai postverbalak (ikus "Euskararentzako akaso libururik inportanteena").

Bai, euskararentzako akaso libururik inportanteena dá:

"Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa" (Euskaltzaindia - Jagon Saila - Corpus Batzordea, 2011)

nondik gogoratuko ditugún, adibidez, honako pasarte hauek:

                            ...

                             ...

Bai, ...

... ordena honetan ere esan eta idatz daiteke galdegaia (enfatikoa):

Patxik edan dú esnéa.

Hórixe baietz! eta, bide batez: Zorionak Euskaltzaindia! (ikus "Euskaltzaindiak hor erabat asmatu du eta indar guztiekin txalotu behar zaio") [>>>]

Personek izan behar duté protagonismo nagusia, eta instituzio linguistikoek flexibilitete-gradu egokia

Zioen atzo Txopik: 

Nik uste, Euskaltzaindiak edo norbaitek, prestatu beharko zuela euskal preposizioen zerrenda edo garapena, nola prestatu zen bere garaian euskal aditzen zerrenda edo lexiko modernoarena. Gabe konplexurik. Eta kitto! [Txopi] 

Nire ustetan, ttresna prepositiboak garatzean, personek izan behar duté protagonismo nagusia, eta Euskaltzaindiak lagundu beharko luké sinpleki ez oztopatzen bidea.

 

Euskaltzainek ere, jakina, egin ahalko lituzkee erabilera interesgarriak, berdin nola beste edozein referentek edo erabiltzailek, baina, finean soilik praktika joan beharko litzaké erakusten bidea.

Horretarako behar da flexibilitate-gradu egokia ganik instituzio linguistikoak, ulértuz zértan gauden. [⇶]

Leizarraga, Tartas, Aresti, Sarasola, Atxaga edo Sarrionandia

Komentatzen genuen atzo nóla existitzen diren oso testigantza nabarmenak on aditzá "apartenitu" ("apertenitu"), zeintan sartzen dirén Leizarraga, Tartas, Aresti, Sarasola, Atxaga edo Sarrionandia. Hain justu, EHUko Corpus Historikoan (harik 2000) agertzen dirá 23 erabilera:

zein, denboran, banatzen dirén honela:

Ikusten denez, pasa den mendeko azken urteetan birdeskubritzen ari zén aditz hori, baina, akaso sorpresiboki, noiz konsúltatu XXI. mendeko erabilera (an Egungo Testuen Corpusa, tika 2000), konprobatzen dugu nóla ez den agertzen behin ere:

Hala ere, 2001ean aurkitzen dugú ondorengo erabilerá on Ana Urkiza (an "Ondarroa" aldizkaria):

Umetatik hainbeste miresten eta erakartzen duen arrantzalearen unibertsoari ez dio apertenitzen. [Ana Urkiza, 2001]

Datu bat: Euskaltzaindiaren Hiztegiak ez du jasotzen hain aditz nabarmendua: "apartenitu" ("apertenitu").

Eta gauza da ze galdetzen genuen atzo ea, erabilera haiek ikusita, nórk esan lezaken ze "apartenitu" ("apertenitu") transitiboa ez zela apartenitzen ki euskara. Ba begira, urrutira gabe, Euskaltzaindia-k diosku ze, ez soilik versio transitiboa, baizik intransitiboa ere, ez direla apartenitzen ki euskal ondare linguistiko ofiziala. [849] [>>>]

Edo, ez al dute eurek esaten?

Erantzunez ki atzoko komentarioa ganik Bittor, soilik esan ze EGLU-V, zein aipatu genuen atzo, izan zen publikatua ga Euskaltzaindiko Gramatika Batzordea, zeinek honela aurkezten zuen bere liburukia (EGLU-V, 1999:1):

Ikusten denez, batzorde horrek normaltasun osoz erabiltzen dú lehenego persona plurala (gure) noiz aurkézten euren EGLU-V, zein zén euren azken emaitza. Eta ez da hor ezer berezirik, ezpada konstatazioa ezen báda Euskaltzaindian batzorde bat zein den osatua ga persona konkretuak zek idatzi zuten liburuki hau:

Liburukian bertan, normala denez, zehaztuta agertzen dira batzordekideak, esan nahi baita ze ez gaude mintzatzen burúz autoretza difuso, lauso edo gaizki definitua, baizik burúz talde ondo determinatu bat zek sinatzen dú liburukia: 

Hortaz, haiek prestatu eta kaleratu zutén EGLU-V, eurek diotenez. Edo, ez al dute eurek esaten? [712] [>>>]

... noiz ikusi egoki

Hauxe idatzi nuen atzo an bloga on Erramun Gerrikagoitia, jarráiki hari bat non mintzo zén, besteak beste, buruzki erabilerá on estruktura prepositiboak (an "Zer luque tcharric, erabiliric librequi bakoitzac?"):
 _____________________________________

Nik ez dakit "A aurka B" estruktura osoki euskara ote den (suposatzen dut ezetz, zeren erabilera prepositibo hori ez dager an Hiztegia on Euskaltzaindia), baina bádakit askotan erabili dela an kartelak on pilota-partiduak, eta justuki erabilera horrek esaten dit ze, gutxienez partzialki, báda euskara.

Berdin nola ez dakidan ea "A versus B" estruktura osoki euskara ote den (suposatzen dut baietz, zeren erabilera prepositibo hori báda an Hiztegia on Euskaltzaindia), baina bádakit ze, osoki euskara ez balitz ere, askotan erabili dela an artikulu zientifikoak edo periodistikoak, eta justuki erabilera horrek esaten dit ze, gutxienez partzialki, izanen litzaké euskara.

Bestalde, "A kin B" estrukturak jarraitzen dio ki eredua on "A aurka B" edo "A gain B" matematikoa (bere jatorria litzaké "...-(n) ki(de)n" postposizioa), eta nahiz akaso ez izán osoki euskara (zeren ez dager an Hiztegia on Euskaltzaindia), bádakit ze, gutxitan bada ere, erabili egin dela an zenbait idazki eta blog (ikus "Buruz hizkuntzen garapen sintaktiko-diskursiboa" edo "Sintaxigintzaren norabide komunikatiboa"). Jakina, justuki erabilera horrek esaten dit ze, gutxienez partzialki, báda euskara.

Euskaltzaindia-k bere hiztegian askotan erabiltzen du honako expresioa arrén baztertu hitz bat:

Oharra: Euskaltzaindiak, (----)-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du.

Hortxe daukagu, beraz, Euskaltzaindia-ren irizpidea afin ametitu hitz edo estruktura bat: bere erabilera idatzia. Hortaz, azter ditzagun erabilera linguistiko guztiak, aukera lingusitiko guztiak, mekanismo linguistiko guztiak..., eta zerbait ondo badoakigu, erabil dezagun... noiz ikusi egoki.

Eta, bistan da, zenbat eta gehiago idatzi, hobeto. [672] [>>>]

_____________________________________________________

Ikus:

1.: ... noiz ikusi egoki

2.: Pilota-iragarkietan "erabilia eta onartua"

3.: Ez dago sakoneko diferentziarik

4.: Birzabaldu "31eskutik"

5.: Ez litzake egon behar batere arazorik

Patxi Zabaleta. "..., baizik agian gehiago,..."

Bádira, ikusi berri dugunez, modu ezberdinak ki matízatu kontraposizio bat non azken aukera ez zaigun iruditzen guztiz egokia, gardena edo segurua:

"..., baizik gehiago..."
"..., bainan izaitekotz..."
"..., baizik nolabait..."
"..., baizik akaso..."
"..., baizik agian..."
"..., baizik agian gehiago..."
...

Bistan denez, matizazioak (nola "..., baizik gehiago...") findu ahal dirá areago ere ("..., baizik agian gehiago..."), nola an ondorengo adibidea ti Patxi Zabaleta euskaltzain osoa, zein irakurri ahal dugun an aldizkaria on Euskaltzaindia: Euskera (2016):

Ez bakarrik egin eta burutu ziren lorpenengatik, baizik agian gehiago, ordura arteko jokabidea aldatu egin zelako. [Patxi Zabaleta, Euskera, 2016]

Zeren, esan gabe doa, ñabardurak dirá oso inportanteak. [655] [>>>]

Beti geldituko zaigu zentzu etimologikoa

Aurreko sarreran mintzo ginen buruzki esangura etimologikoa on adjetiboá "diakritiko", zein, nola genioen, litzake berdin zein "distintibo" edo "ezberdintzaile", eta hortaz aplikagarria ki gure helburua on desbérdindu "...gabe" postpositiboa eta "gabé..." prepositiboa. Hona hemen nóla ematen duén Wordreference-k etimologia hori:

Diacritic:

→Greek diakritikós distinctive, equivalent. to dia- DIA- + kritikós; see CRITIC
   →1670–80

Edonola ere, esangura etimologikoa ez da beti koinziditzen kin gaur egungo esangura zehatza. Hortaz, ikus dezagun "Euskaltzaindiaren Hiztegia"-k zé esangura egokitzen dion ki gure adjetiboa:

diakritiko

1 adj. Hizkl. Ortografia-markez mintzatuz, letra bati balio berezia ematen diona. Hizkuntza guztietan erabiltzeko balioko lukeen alfabeto batek ikur diakritikoez oztopatua azaltzeko arriskua izango luke.

2 iz. Marka diakritikoa. Ingelesez ez dago diakritikorik.

Esan nahi baita ze, justuki ortografia-markez mintzatuz, soilik aplika liteke hori adjetiboá "diakritiko" ki ortografia-markak zek egokitzen duté balio berezia ki letra bat. Eta gure aplikazioan, azentuak ez du egokitzen batere balio berezirik ki "e" letra an "gabé...", ezpada interpretazio sintaktiko berezia ki hitz guztia (hala nola ere ki ondorengo sintagma guztia). Hortaz, eta hertsiki mintzatuz (hiztegia eskuan), gure azentu hori ez litzake sartuko an definizioa on "diakritiko".

Edonola ere, beti geldituko zaigu zentzu etimologikoa. [615] [>>>]

Pello Salaburu buruzki gramatika berria: «Eztabaidarako irekia»

Atzoko sarreran aipatzen genuen Jokin Sagarzazu-ren artikulua titúlatzen "«Guk bete dugu hitza»", (Berria, 2019), non jasotzen dirén zenbait komentario ganik Euskaltzaindi-ko Gramatika-Batzorde-ko buru Pello Salaburu buruzki, besteak beste, nolákoa izanen den gramatika berri hori zein amaitzear duten: 

Izaera «deskribatzailea eta preskribatzailea» du. Arauak ematen ditu eta, aldi berean, norabide jakin bat markatzen du. «Eztabaidarako irekia» dagoen lan bat dela azpimarratu zuen Salaburuk. [Jokin Sagarzazu, "«Guk bete dugu hitza»", Berria, 2019]

Eta gauza da ze Pello Salaburu-ren hitz horiek bai doazela an norabide ona, eta justuki horregatik berriro ere eman behar dizkiogu gure zorionik hurbilenak (ikus "Zorionak ki Pello Salaburu", 2005), nahiz, jakina, ikusi beharko da zértan mamitzen diren hitz egoki horiek, ikusi beharko da zértan gauzatzen den norabide jakin hori, ikusi beharko da noráinoko irekia den eztabaida, ikusi beharko da gramatikaren preskripzioen flexibilitatea, irekitasuna, eztabaidagarritasuna, ikusi beharko da noráino balio duten justifikazio landuak, argudio sendoak afin egín ekarpen garatzaileak.

Baina gaurkoan, eta nola genioen hemen, soilik esán ze:

Pello Salaburuk artikulu horretan jo du an norabide zuzena, eta horregatik nahi dugu bera zoriondu, nahiz-eta hori ez izan baizik hasiera bat (ez-gutxitan zailena izaten dá abiatzea bera).

Egonen da momenturik afin kritikatu hemengoa, hangoa eta haruntzagokoa; baina gaurkoan gelditu nahi dugu kin zorion horiek, ezik (pues, porque) gaur, ni behintzat, sentitzen naiz babestutxuago. [Balbula, 2005]

Dudarik gabe, horixe da bidea, eztabaida serioa eta flexibilitatea. [596] [>>>]

Pello Salaburu: «Idatzizko konpromisoa genuen, baina hitzemandakotik baino urrunago doa [Euskara Batuko] eskuliburu hori, baita edukietan ere»

Sarrera honetan komentatzen genuen bázirela diferentzia nabarmenak noiz tratátu hitz-ordena (esparru zentrala) an Euskaltzaindia-ren Euskara Batuko Eskuliburua eta Euskaltzaindia-ren beraren azken bibliografia, agerian utzíz desadostasun handiak barrú Euskal Akademia, hala nola Euskara Batuko Eskuliburuko Batzordearen perspektiba-falta eta zurruntasun-estuasun tamalgarria.

Bestalde, atzo aipatu genuén euskal gramatika eguneratu bat, esan nahi baitá Euskal Gramatika berri bat, zein Eskaltzaindia-ren Gramatika Batzordea arituko litzaken azkentzen, eta zeini buruz berriki mintzatu dén Pello Salaburu batzordeburua (ikus Jokin Sagarzazuren artikulua titúlatzen: "«Guk bete dugu hitza»", Berria, 2019):

[Gramatika] Batzordearen lanarekin batera gramatika labur bat egiteko proposamenak azaleratu zuen eztabaida. Horren lanketarako Gramatika Batzordea kanpoan utzi zutela salatu zuen Salaburuk. Gainera, azpimarratu zuen euren ustez gramatika laburra ezin zitekeela egin aurretik Euskal Gramatika eguneratu eta moldatu arte. Eta berdin pentsatzen jarraitzen dutela berretsi zuen atzo. «Hori horrela ez egitea kontradikzio bat da».

Iaz, baina, Euskara Batuaren Eskuliburua kaleratu zuten. Euskaltzaindiaren arabera, nork bere lanak egitea adostu zuten batzordeko kideekin, karguetara itzuli zirenean. Haiek euskararen gramatika amaituko zutela, eta beste talde batek eskuliburua egingo zuela. «Idatzizko konpromisoa genuen, baina hitzemandakotik baino urrunago doa eskuliburu hori, baita edukietan ere», adierazi zion Salaburuk kazeta honi atzo. «Polemikak bere horretan jarraitzen du». [Jokin Sagarzazu, "«Guk bete dugu hitza»", Berria, 2019]

Nola genioen an atzoko sarrera, ikusi berhako dugu zér dakarkigun gramatika atondu berriak eta zértan gelditzen diren desadostasun horiek. Espero dezagun gramatika horretan nagusitu dadila jarrera irekia eta eraikitzailea nola genioen an ondoko sarrera hau:

• Behar da jarrera irekia, behar dira aukerak

[595] [>>>]

"zein" subordinatzaile konparatibo burulehen monosilabikoa: ez da jasotzen an Euskaltzaindiaren Hiztegia

Aurreko sarreretan aritu gara komentatzen hainbat adibide non erabiltzen zén "zein" subordinatzaile konparatibo, burulehen, monosilabikoa. Ikusi dugunez, kunplituki jasota dago rekurso horren existentzia eta erabilera an Euskaltzaindia-ren OEH, eta ikusi genuenez, orobat aipatzen da an Euskaltzaindia-ren EGLU, ez direlarik ez bata ez bestea dokumentu arauemaileak, baizik deskribatzaileak.

Baina, zéin ote da tratamendua zein jasó horrek-partikula konparatibo eroso eta guztiz erabilgarria an dokumentu arauemaileak? Zéin leku dedikatzen zaio ki baliabide potente eta esango genuke moderno hori an Euskaltzaindiaren Hiztegia?

Erantzuna dá erraz eta sinplea: ez da jasotzen, ez da aipatzen. Horixe da tratamendua zein ematen zaion ki harribitxi konparatibo hori, hain justu ber tratamendua zein ematen dien ki beste harribitxi burulehen batzuk.

Ikusi beharkó berriki iragarritako gramatikak zé berri dakarkigun. [594] [>>>]

Eta nón dago?

Erramun Gerrikagoitia-k aurreko sarreran zehazten digu zéin den osaerá on "Euskara Batuaren Eskuliburua"-ren batzordea (2018), zeinen bibliografia datorkigún sailkatua an lau maila hauek:

1.: Funts funtsezkoa, non agertzen dirén Euskaltzaindia-ren arauak eta hiztegia.
2.: Oinarrizkoa, non dauzkagún Euskaltzaindia-ren EGLU, EGL, Jagonet galde-erantzunak (www.euskaltzaindia.es)
3.: Osagarria, non dauden Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Saileko EIMAren estilo-liburuko liburukiak.
4.: Lagungarria. Beste instituzio eta autoreren liburuak.

Eta (orain mintzatuz justuki burúz textu-antolatzaileak: lokailuak, menderatzaileak...) bi galdera:

1.: Nón egon beharko litzake Euskaltzaindia-ren mugarrizko liburu bat, nola den "Testu-antolatzaileak Erabilera Estrategikoa" (2008)?

Ba, logikoki, egon beharko litzake artén aportazioak ganik Euskaltzaindia, esan nahi baitá an oinarrrizko bibliografia (edo are an funts funtsezko bibliografia).

2.: Nón dago?

Ikus hurrengo sarreran. [475] [>>>]

Ekitaldi historikoa ti Euskaltzaindia

Joan den ostiralean, Donostian, Euskaltzaindia-k zún burutu jardunaldi historikoa deitzén "Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa" (Euskaltzaindia, Corpus Batzordea, 2011).

Han hitz egin zen burúz diferentzia komunikatiboak arten SOV eta SVO, edota arten ordena goranzkorra (regresiboa) respektu ordena beheranzkorra (progresiboa), bai eta aldarrikátu ze, euskaraz, hala SOV nola SVO ordenak dirén gramatikalak afin eman objektu-galdegaiak (O), besteak beste.

Pello Esnalek, Euskaltzaindiaren izenean, zún azpimarratu ze liburuaren helburu nagusia zén erakustea nón zegoen hilargia (irudi batean agertzen zén persona bat, erakutsíz, atzamar batez, nón zegoen hilargia), eta ez ginela gelditu behar begiratzen ki atzamarra. Dudarik gabe, guzti honetan inportanteagoa da norántza apuntatzen den ezenezta zéin proposamen konkretu egiten diren.

Dudagabe, oso inportantea da Euskaltzaindia ikustea bultzatzén eta zilegitzén SVO ordena, zein den luzaz ere ordena potenteena ... hala nola ere ikustea bultzatzén eta zilegitzén tresna prepositiboak nola "segun", zein dén agertzen an Euskaltzaindia-ren liburu kideá deitzen "Testu-antolatzaileak. Erabilera estrategikoa" (Euskaltzaindia, Corpus Batzordea, 2008).

Azkenik esán ze hori guztia záit iruditzen historikoa, eta dú markatzen inflexio-puntu bat an giro sintaktikoa on euskara. Zorionak Euskaltzaindia! [153] [⇶]

Kode zaharrak ez, Euskaltzaindiak bai

Dio Juan Garzia-k an bere Kalko okerrak:

... berrikuntzek (...) kode zaharretik abiatu behar dute, hots, haren hedapen izan behar dute, eta kode horrexek eman behar die onespen-bermea.

Beraz, báda hortik zehar kode zahar bat zek ematen eta ukatzen ditú onespen-bermeak respektu berrikuntzak. Ze aseptiko!

Nik dakidala, hemen onespen-bermeak ematen dituen bakarra da Euskaltzaindia, zeinen atzean daudén persona konkretuak zek interpretatzen duté kode-zaharra edo berria nola uste dutén egokien, horretarako erábiliz euren betaurreko teoriko (askotan ondo) opakoak, zeinekin ezin den lortu perspektiba egokia.

Juan Garzia-k ere aski opako ditu bere betaurreko teorikoak, zeren soilik halako betaurreko itsutzaileak izanki esan daiteke ezen "-n" erlatibo explikatiboa da kalko okerra eta, beraz, zuzentzekoa. Eta, ez gaitezen ahaztu: Garzia-ren lege berri horren azken helburua da ager dadin ongi zerrendatua an kodea on gure zuzentzaileak (hezkuntzakoak edo ez) afinda azken hauek aplikatu ahal dezaten nola balitz kode penala.

Kurioski, Juan Garzia-ren estilo-liburuak bádu oniritzia ganik Euskaltzaindia (han esaten da: Juan Garzia Garmendiak prestatu du eta Euskaltzaindiak egokitzat jo du). Horrela, nola edo hala, Euskaltzaindia ari da onartzen ikuspegi berri bezain murriztaile hori, zein ez doan norabide onean (izan ere, bai Euskatzaindia-k eta baita EHUko estilo-liburuak, biek ere eta hitz berberekin gainera, onartzen dute ze "-n" atzizki erlatiboa izan ahal dá bai restriktibo eta bai explikatibo).

Kode zaharrak ez, Euskaltzaindia-k bai, eta zuzentzaileek.  [51] [>>>]