Ensunza (2001): "..., 'dira' eta 'lain' horiek normalean erabiliko ez genukeen hurrenkeran erabiliz."

Atzoko sarreraren harian, Martxel Ensunza-k, bere tesian ("Ikur eta zeinu bidezko adierazpen matematiko-fisikoen irakurbidea", 2001, zeintaz jada mintzatu ginén hemen), oinohar batean komentatzen du ze "bi ta bi dira lau" eta "lau ta sei lain hamarr" sortzen dirá ti lekúaldatu lehenengoan aditza ("dira") eta bigarrenean postposizioa ("lain") ki posizio ez-ohikoak:

..., dira eta lain horiek normalean erabiliko ez genukeen hurrenkeran erabiliz. [Ensunza, 2001]

Eta gauza da ze, alde batetik, "da" edo "dira" edota, orohar, aditz aurreratuak izaten dirá ondo normalak an funtzio zehaztailea (foku zehaztailea), esan nahi baitá noiz bereziki zehaztu nahi dugún zerbait: ez soilik deskribatu, baizik zehaztu, eta erákutsi ze zehazten ari gara (gutxienez zenbait hizkeratan eta baita estandarrean ere).

Atzo etorri zirén zortzi.

Horrez gain, eta bestaldetik, "lain" postposizioa desdoblatu da, geldituz soildua an posizio aurreratu hori (gabé inguruko batere morfologiarik: "lau ta sei lain hamarr"), eta horrela ahalbidetuz irakurketa prepositibo eroso eta funtzional bat. Horrela joaten dira lantzén aurrerabideak, garabideak, zein ez diren baizik euskararen beraren mekanismoak, mekanismo propialak bezain universalak. [2192] [>>>]

Laburbilduz, japonieran aski gardenki ikus daikegu oso sintaxi buruazken rigidoa

Aurreko post batzuetan (ikus hemen, hemen, hemen, hemen eta hemen) ibili gara aztertzen nolákoa den japoniera sintaktikoki, eta dirudienez:

• Erabilera idatzia izanen litzake oso-oso buruazken zurruna: hor sartzen dirá ikas-liburuak, liburu orokorrak, literatura, egunkariak, aldizkariak, inprimaki, iragarki eta idatzi guztiak.

• Erabilera mintzatu ez dialogatua izanen litzaké oso-oso buruazken zurruna: hor sartzen dirá notiziario guztiak, telebistakoak, irratikoak, irakasteko diskurso guztiak, maila guztietan, hitzaldiak, konferentziak, relatoak, kontakizunak eta edozein diskurso zein ez den dialogatua.

• Erabilera mintzatu dialogatua ere oso zurruna: pensatzekoa da ze zénbat-eta formalagoa izán elkarrizketa bat, háinbat zurrunagoa ere izanen dela bere sintaxia, baina edonola ere, daukagu datuá ezen oso elkarrizketa kolokialetan (esan nahi baitá arten persona oso lagunak kin kontextu amankomun zabal handia), intonazio-unitate postverbal potentzialki rhematikoak ez lirake pasako ti %5 bat, eta horien barruan, portzentajeá e IUak kin elementu fokalak izanen litzaké oso-oso baxua (halako material rhematiko postverbalak hasiera bat dira, eta asko baloratu behar dira, baina, bestalde, ez dira baizik hasiera-hasiera e bide sintaktiko garatzailea).
  

Hortaz, aski gardenki ikus daikegu oso sintaxi buruazken rigidoa, zeinen eragin informatibo-expresiboa izanen dá ondo nabarmena an praktikoki manifestazio linguistiko guztiak, eta oso bereziki an manifestazio exigenteenak. Horretaz mintzo ginen hemen noiz genioen:

Baina, genioenez, halako dislokazioekin ere, eredua dá ikaragarri zurruna, oso-oso buruazkena, areago: itogarriki SOV-buruazkena, halan-ze japoniera mintzatzen da oso zatika, oso ez-jarraituki, egínez mila eta bat pausa planifikatzaile-prozesatzaile, ordainduz prezio handi-handia an matizazio expresiboa e euren esanak, ... ia esaldi bakoitzean, ia sintagma bakoitzean, etengabe.

Hurrengo sarreretan zentratuko gará ez hainbeste an aspektu sintaktikoak nola an aspektu informatibo-intonatibo-expresiboak, zein, argudiatzen saiatuko garenez, finean derivatzen dirá, nagusiki, ti sintaxia. [⇶]

Japoniera: itogarriki SOV-buruazkena

 Zenioén Bittor:

 • Ez daude, nire uste apalean, hizkuntzak salbuespenik gabe eta absolutuki direnak BURUAZKENAK –eta ez bereziki euskara– (guztietan aplikatzen ahal direlako, besteak beste eufemistikoki AFTER THOUGHTS-eta deitu ohi diren estrategiak, hainbat osagai, noski ERREMATIKO izango direnak, ERREMATIKO, bai, ez naiz nahasi, ahalbidetuz esaldi amaieran IU independenteak).

Genioén hemen:

Sintaxi regresiborik regresiboena litzaké OVS-buruazkena, zein litzaken are buruazkenagoa zein SOV-buruazkena (gauza da ze sujetua ondo konsidera liteke buruá e bere predikatua, nagusiki zeren burua dá referentea [zértaz], bitarten predikatua dén referentzia [zér]). Baina, ordena hori háin da, nola esan, kontextuala, ze ez da batere-batere funtzionala azpi baldintza orokorrak (zeinen artean sartzen dirá, dakigunez, baldintza exigenteak); horrexegatik bide da hain urria eta agertzen da hain lokalizatua an inguruak non baldintza komunikatiboak oso kontextualak diren.

Hortaz, hóri litzake sintaxi regresiborik regresiboena: ordena OVS-buruazkena. Baina, genioenez, oso sintaxi real gutxi existitzen dira kin ezaugarri horiek (ikus hemen edo hemen), justuki zatio euren funtzionalitate oso mugatua ki egoera oso kontextualak, non gehienetan sujetua ez den emanen. Horrela, behar komunikatiboak handitu ahala, sintaxiak joango dira bilatzen ordena funtzionalagoak. 

Bestalde dauzkagu sintaxi SOV-buruazkenak, non daukagun:

• ordena SOV ez-markatua, neutroa, non, bereziki aditza eta objetua eman ahal diren jarraituki, pausagabe, jarriz azentu neutro orokorra an objetua, halan-ze esaldian interpretatu liteke foku zabala (esaldi osokoa, predikatu mailakoa edo agumentu mailakoa gain objetua, zein ez litzaken enfatikoa). 
  

• baliabide sintaktiko buruazkenak (posposizioak eta nexu koordinanteak eta subordinanteak).

Bestalde, mintzo zara buruz:

...hizkuntzak salbuespenik gabe eta absolutuki direnak BURUAZKENAK...

noiz, esana dugunez, nekez aurkituko da linguistikan zérbait zein dén "salbuespenik gabe eta absolutuki" ezer ez. Baina bádira tendentzia argiak, oso-oso argiak. Nola genioén adibidez, hemen:

Linguistikan nekez emanen dira lege orokorrak: kasuistiká izaten da hain handia non (ia) beti existituko dira salbuespenak ki edozein arau zein proposa dezagun. Baina, bádira tendentziak, tendentzia argiak, tendentzia sendoak, ...

Eta, bai, bádira munduan sintaxi SOV-buruazken oso rigidoak edo zurrunak, zein dutén kokatzen (ia) beti aditza an bukaera e esaldia eta (ia) soilik erabiltzen dituzten baliabide sintaktiko buruzakenak. Adibidez, japoniera, non:

1.: erabilera ez-dialogatuan, sintaxia dá (ia) guztiz SOV-buruazkena, eta

2.: dialogoetan ere, oso-oso sintaxi zurruna da, nahiz hor bádauden salbuespen gehiago, zein izaten dirá edo:

• atzeratutako material oso thematikoa, oso eskuragarria, zein emanen den deazentuatua eta pausagabe; edo 

• pausa baten osteko materiala, zeinen intentzio komunikatiboa anitzagoa baita (rhematikoa ere), nahiz izaten dén referentziala, atentzioa deitzekoa, ahaztutako zerbait ematekoa, argigarria, informazioa zabaltzekoa, ...

Baina, genioenez, halako dislokazioekin ere, eredua dá ikaragarri zurruna, oso-oso buruazkena, areago: itogarriki SOV-buruazkena, halan ze japoniera mintzatzen da oso zatika, oso ez-jarraituki, egínez mila eta bat pausa planifikatzaile-prozesatzaile, ordainduz prezio handi-handia an matizazio expresiboa on euren esanak,... ia esaldi bakoitzean, ia sintagma bakoitzean, etengabe. [1241] [>>>]

"nahiz + partizipioa + objektua" sortu da tikan mekanismo berbera zein "ustez + partizipioa + objektua"

Aurreko sarreretan genioen ze "ustez + partizipioa + objetua" estruktura hori sortu dá aurreratuz edo dislokatuz aurrerantza hala nexu estrukturala ("ustez") nola-ere aditza (partizipioa) respektu euren osagarriak. Hori da justuki ber sorrera zein suposatu behar zaion ki estrukturá "nahiz + partizipioa + objetua", non pensatzekoa da ze, hasieran, "nahiz" horren signifikatza izanen zén "nahi izanez" an kokaera buruazkena, nola gaur ere den:

Hori egin nahiz, bestea eragin zuen. = Hori egin nahi zuelarik, bestea eragin zuen.

eta gero hartuko zuén esanahi kontzesiboa an kokaera burulehena, behin dislokazioa eginda:

Nahiz hori egin, bestea eragin zuen. = Hori egin nahi zuelarik ere, bestea eragin zuen.

edo:

Nahiz-eta egin hori, eragin zuen bestea.
Nahiz egin hori, eragin zuen bestea.

Hemen ere, berdin nola an "ustez...", bádaude aldaerak kin "-(e)la" edo "-(e)n", nola ikusi ahal dugun an OEH:

Tr. Documentado al Norte desde Dechepare; al Sur aparece en Refranes y Sentencias, en Mendiburu y en autores de los ss. XIX y XX. El vb. de la subordinada introducida por nahiz es generalmente un participio en textos meridionales (tbn. algún ej. aislado en Duvoisin, J.B. Elissamburu, Mattin y Xalbador), y una forma vbal. con suf. -(e)n en los septentrionales (tbn. en algunos ejs. de F. Irigaray (141), Orixe o Albeniz). Hay tbn. ejs. de formas de indicativo o subjuntivo con suf. -(e)la en Etcheberri de Ziburu, Axular, Argaignarats, Mendiburu, Iturriaga, Aguirre de Asteasu, Arrese Beitia, JanEd y Orixe (in Gazt MusIx 46). Se documentan además cinco ejs. de imperativo en Refranes y Sentencias, Etcheberri de Ziburu, Oihenart, Iturriaga y Orixe respectivamente; de vb. precedido de ba-, en Etcheberri de Sara, Bilintx y Noe; de radical verbal, en Lizarraga de Elcano y Orixe, y de sust. vbal. con suf. ines., en Lizardi. En DFrec hay 646 ejs. [OEH]

Baina, finean, a-mekanismoa nondik sortu dén "nahiz + partizipioa" dá ber mekanismoa nondik sortu dén "ustez + partizipioa", izanki oso mekanismo interesgarria. [451] [>>>]

Zergátik galdu beharko genuke a aukera on erábili "ze" konpletiboa gabén "-(e)la" subordinazio-marka?

Genioen hemen nóla "ezik" baliabidea zén euskal baratzeko fruitu eder bat (alegia: "ez + partitiboa"), zeinen aitzineko erabilera semantikoa eta sintaktikoa joango zen zabaltzen ki beste erabilera semantiko eta sintaktiko ezberdin (arartez dislokazio sintaktikoak eta desplazamendu semantikoak), zeinen artean (sarrera hartan) komentatzen genuen haren erabilera semantikoki konparatiboa eta sintaktikoki prepositiboa ("Aroztegian butz egin zak lein ezik burña aŕ." [A EY III, 174]).

Hortaz, diogunez, anitz izan dira baliabide horren erabilerak an bere aldaera formal ezberdinak ("ezik", "ezen", "eze", "ezin", "ezi", "ze"), hala nola adibidez haren erabilera semantikoki konpletiboa eta sintaktikoki burulehen eta subordinazio-markarik gabekoa, esan nahi baita gabé "-(e)la". Ikus Orotariko Euskal Hizegia:

Ezik. (Sin -(e)la) [Esan nahi baita: En oraciones completivas sin -(e)la) en el verbo auxiliar]: Esan zion, ezik, nere lurrean nago oraindik. Izt C 123. Nik esan ta zuk jakin / biazu ezikan, / lau andregai dakazkit / artu nai ezikan. Bil 75. [Orotariko Euskal Hiztegia]

Hori, jakina, dá beste aukera bat, zein baliatu daiteke afinda moldatu diskursoa nola nahiago dugun.

Zergátik galdu beharko genuke aukera hori?

Zergátik galdu beharko genuke a aukera on erábili "ze" konpletiboa gabén "-(e)la" subordinazio-marka? [418] [>>>]

Mendebaldeko euskaran "a" erakuslea prepositibo bihurtu da: "a etxea"

Eta aipatuz berriro a-artikulua on Adolfo Arejita titúlatzen "Mugatzailearen erabilera: Zumarragaren gutuna (1537)" an "Euskeraren iker atalak, 3" (Labayru ikastegia, 1985):

Baina Bizkaialdeko euskerak ez eban beste euskalkien bardin jokatu. Bizkaieraz hirugarren graduko erakusle A formak jarraituko dau, baina erakusle-mugatzaileen arteko beste bereizpide bat indartu dau: tokiz aldatzea. Erakusleak izenaren ezkerretara jarri, aldi berean izen horri eskoian mugatzailea eransten jakola, erakuslearen gradu bardineko mugatzailea, hain zuzen ere. Horrela, hiru erakusleak heldu dira mugatzaile izatera, -au, -ori, -a, pluralean forma bikoitza dalarik, -ok/-ak.

Bizkaieraz erakusleak modu honetan erabiltzen dira gaur: oneek umeok, orreek gauzok, areek gizonak, au etxeau, ori maiori, a neskatillea... Egia da sarritan, erakusle eta mugatzaileak gradu berean ipintea ez dala betetzen leku batzutako euskeran (Gernikan, Mungian...), baina beste batzutan ondo zehatz, barriz (Ondarroa, Markina...). Badirudi gero ta indar gehiago hartzen doazela au umea, ori liburua ta antzeko formak [Arejita, 1985:146]

Hortxe dugu, beraz, "a" erakusle prepositiboa euskaran berez sortua, eta, esan gabe doa, erabiliz bere mekanismo propioa. Hortik soilik dago pausutxo bat ki (lortu) "a" artikulu prepositiboa, hain justu ber pausutxoa zein jada eman baitzen noiz pasatu zen ti "(h)a" erakusle postpostiboa ki "-a" artikulu postpostiboa. Esan nahi baita ze erabili behar da ber mekanismo propioa. [415] [>>>]

Atonizatuz (atono bihurtuz) galdetzaileak, adverbioak edo izenordainak sortu ohi dirá erlatiboak, preposizioak edo artikuluak

Aurreko sarreran ikusten genuen zéin zen bide tipikoa nondik sortzen dirén artikulu definituak (atonoak) tika erakusleak (tonikoak). Eta gauza da ze prozesu horrek bádu analogia argia kin sorrerá on erlatibo murriztaileak, nola "zein" (atonoak), ti euren kide galdetzaileak (tonikoak):

Ikus: Mekanismo propioak: zeharkako galderak an sorrera on zenbait eraikuntza erlatibo

edota kin sorrerá on zenbait preposizio (atono), nola "in" (edo, antzera, "an") ti euren pareko adverbioak (tonikoak):

Ikus: Nóla sortu zen "in" preposizioa, nondik etorriko ziren "in" edo "en". Eta antzera ere "an".

Izan ere, prozesuaren buruan gertatzen dá reanalisi sintaktiko bat (erakuslea nola artikulu, galdetzailea nola nexu erlatibo, adverbioa nola preposizio), zein den islatzen fonologikoki an atonazioa on erakuslea, galdetzailea edo adverbioa.

Gogora dezagun eskematikoki zéin izanen zen prozesua nondik sortuko ziren nexu erlatiboak ti galdetzaileak: 

1:  Erlatibo korrelatiboa (galdera-erantzuna):

1.1: Zuzeneko galdera:

Zéin lagun etorri ziren atzo? Lagun horiek etorri dira gaur ere.

1.2: Zeharkako galdera, nondik etorriko litzake "-n" subordinazio-marka:

Zéin lagun etorri ziren atzo, eta lagun horiek etorri dira gaur ere.

2: Erlatibo anaforikoa:

2.1: Erlatibo oraindik tonikoa:

Gaur etorri dira lagun horiek, zéin etorri ziren atzo.

2.2: Erlatibo jada atonoa:

Gaur etorri dira lagun horiek zein etorri ziren atzo.

Ohartu ze, jatorri horren arauera bederen, perpaus erlatiboaren aditzak joko luke ki kokatu justuki atzén nexu erlatiboa, lein-ze atzerago.

Bestalde, komentatu ze, erlatiboen kasuan, bilakaera dá zerbait konplexuagoa ezez artikuluetan; izan ere, aurrena gertatzen da birrordenazio sintaktiko bat (dislokazio bat) arrén kokatu galdetzailea an posizio anaforikoa (pausu hau ez da beharrezkoa an bilakaerá on artikuluak zeren hasieratik ondo kokatuak dira), eta gero dator birranalisia, zein, diogunez, islatzen den an atonazioa on galdetzailea. [408] [>>>]

Zénbat eta pospositiboki sintetikoagoa izan elementu sintaktiko bat, hainbat zailagoa bere dislokazio prepositiboa, logikoki

Berriki (herenegungo sarreran) aipatu dugu "dislokazio" terminoa afin azaldu evoluzio sintaktikoa zeintan "in" adverbioa hasiko zen lótzen estukiago kin izenak, hala pre nola postpositiboki, eta kin aditza, prepositiboki:

Una frase como speluncam in currunt significaba “corren adentro, a la cueva”, con el tiempo, sin embargo, se produjo una dislocación relacionándose el adverbio in ya con el verbo, con lo cual surgió el compuesto incurro, ya con el sustantivo del cual se convirtió en un determinante, asumiendo, pues, el papel de posposición (speluncam in) o, y es el caso más frecuente en latín, de preposición (in speluncam). Así, pues, una misma partícula podía usarse como adverbio, preverbio y preposición [M. Bassols de Climent, "Sintaxis Latina", 1992:144-145]

Gauza da ze adverbioak, hitz aski independenteak izanik, aski aise mugitu edo dislokatu ahal dira ki posizio ezohikoak afin bukátu bilakatzen adibidez preposizio. Antzera ere, beste maila batean, aditz-osagarriak hasi ahal dira dislokatzen ki posizio posverbalak eta bukatu sortzen VO ordenamendu sintaktikoa:

• F1 -> dislokatua -> F2, baina nekez alderantziz 

• ...there isn't a simple mechanism which favors that change (OV->VO) ... [Jon Aske]

• SVO: estrategia ahaltsu baten gramatikalizazioa

Beraz, modu ezberdinetako dislokazioak ager daitezke an hasierá on evoluzio sintaktiko ezberdinak eta oso interesgarriak. Baina, gauza da ze lehenengo urrats hori (dislokazioa) ez da izanen erraza noiz behar den dislokatu elementu bat zein dagoen, nolabait esan, fusionatua ki beste zerbait, nola gertatzen den kin atzizki deklinatiboak (eta, zenbat eta fusionatuago, zailagoa dislokazioa).

Latinean, adibidez, bádira arrastoak on inesibo pospositibo indoeuroparra ("-ai") zein existitu baitzén lehenago ze orokortu zedin "in" preposizio inesiboa:

La partícula “...-ae” del genitivo latino originalmente fue “...-ai”, es decir el antigüo locativo I. “Rey de Roma” expresado por “Rex romae”, significa en realidad “Rey en Roma”. [Azkue, R.M. Diccionario Vasco-Español-Francés]

Izan ere, aurreneko latinean aurkitu ahal da "...–ae" atzizki lokatiboa, nahiz izan fosildua an osagarri oso motz eta errepikatuak nola Romae.

Gauza da ze preposizio inesibo berria ez zen etorriko ti dislokazioa on "-ai" atzizki inesiboa. Ez. Hizkuntza indoeuroparrak hor egokituko zuén beste material bat, beste partikula bat independenteagoa, hain justu "in" adverbioa, afin garátu bere preposizio inesibo ezaguna, bitartean-ze "...–ae" lokatiboak jarraituko zuen azpi erabilera fosilduak harik-eta, finean, deságertu.

Izan ere, zenbat eta postpositiboki sintetikoagoa izán elementu sintaktiko bat, hainbat zailagoa bere dislokazio prepositiboa, logikoki. [365] [>>>]

Nóla sortu zen "in" preposizioa, nondik etorriko ziren "in..." edo "en...". Eta antzera ere "an..."

Jaso genuen an gure "Euskararen garabideak" (2002:58-59) ondorengo aipua non Bassols de Climent hizkuntzalari latinistak deskribatzen zuén a-mekanismoa edo prozesua nondik "in" adverbio indoeuroparra bihurtuko zén preposizio indoeuroparra aurrén pasátu ki hizkuntza germanikoak edota latinoak an forma diferenteak nola"in" edo "en" (ikus adibidez atzoko eta herenegungo sarrerak gain "an" preposizioa):

Las preposiciones son palabras invariables por medio de las cuales se determina y precisa el significado de los casos. En las lenguas en que, como la española, no existen declinaciones, las preposiciones tienen una acepción más amplia, pues se utilizan para señalar el oficio que las palabras desempeñan en la oración. Existe pues una proporción inversa entre el número de preposiciones y el de casos. Los puntos extremos aparecen representados por el indo antiguo (no existen preposiciones) y las lenguas romances (no existen casos). El latín ocupa una posición intermedia.

La lengua latina heredó del i. e. (indoeuropeo) las preposiciones ab, ante, de, ex, in, per, pro, s-ub, s-uper. Derivó de adverbios i. e. (indoeuropeos) las preposiciones post, praeter, subter, contra, y de adverbios propios prope, pone, clam e intus. Pero no sólo los adverbios, sino también formas nominales y verbales pueden, despojándose de su significado material y concreto, convertirse en preposiciones. Pertenencen a esta categoría formas como circa, causa, gratia, beneficio, trans, adversus, etc.

Según hemos ya indicado, la mayoría de las preposiciones incluso las heredadas del i. e. (indoeuropeo) derivan de adverbios. Para comprender este proceso conviene recordar que en un principio los adverbios, que con el tiempo se convirtieron en preposiciones, dependían directamente del verbo y no regían ningun caso. Una frase como speluncam in currunt significaba “corren adentro, a la cueva”, con el tiempo, sin embargo, se produjo una dislocación relacionándose el adverbio in ya con el verbo, con lo cual surgió el compuesto incurro, ya con el sustantivo del cual se convirtió en un determinante, asumiendo, pues, el papel de posposición (speluncam in) o, y es el caso más frecuente en latín, de preposición (in speluncam). Así, pues, una misma partícula podía usarse como adverbio, preverbio y preposición. En latín, sin embargo, quedan sólo tenues vestigios del uso adverbial de las preposiciones. También se restringe hasta casi desaparecer el uso libre de preverbios para modificar el verbo. En realidad sólo subsiste con fuerza el uso de estas partículas como preposiciones o posposiciones. [M. Bassols de Climent, "Sintaxis Latina", 1992:144-145]

Bistan da ze, gerora, latineko postposizioak ere preposizio bihurtuko ziren an hizkuntza romantzeak nola frantsesa edo gaztelania. Hortaz, bidea litzaké, labur bilduta, hauxe:

• speluncam in currunt → non daukagún "speluncam" kin bere kasua (dirudienez, "-m" akusatiboa), "in" adverbioa, zeinen esangura litzakén "barru"; eta "currunt" aditz jokatua, alegia "corren".
• "in currunt" edo "in speluncam" edo "speluncam in" → Hor gertatu zén halako prozesu edo mekanismo sintaktiko bat zeingatik "in" lehengo adverbio hutsa estukiago lotuko zén kin aditza ("in currunt", nondik etorriko zén "incurren") edota kin izena (prepositiboki: "in speluncam"; edo postpositiboki: "speluncam in"). 
• Gero, inglesez edo gaztelaniaz, kasua galduko da (alegia, "-m"), emanez "in..." edo "en...".

"an" preposizioaren sorrera edo derivazioa antzeko bidetik datorkigu (ikus "an: inesiboa (non)"):

• etxe hán egon zen → Ustezko protoforma, non "hán" adverbioa den.
• etxean egon zen → Hortxe da sorrerá on kasu inesiboa an bere forma estandar buruazkena.
• hán etxean egon zen edota egon zen hán etxean → Forma hau existitzen da an euskara (hán etxean), non "hán" den tonikoa. 
• egon zen an etxea → Azken geltokia e-bidea dá "an" atono bihurtzea eta kasu inesiboa galtzea, emanez "an...".

Horra nóla sortu zen "in" preposizioa, nondik etorriko zirén, adibidez, inglesezko "in..." edo gaztelaniazko "en...". Eta antzera ere "an...". [363] [>>>]

F1 -> dislokatua -> F2, baina nekez alderantziz

[Erantzunez a Erramun Gerrikagoitia buruz aurreko mezua.]

Jon Agirre itzultzaileak (Itzulpen Zerbitzu Ofizialeko buru izandakoak) ezin hobeto azalduko digu "F1 -> dislokatua -> F2" mekanismoa, zein den aipatzen hemen. Dio Jon Agirrek:

"Hau da polita (eta ez hori)", zuk diozun bezala, zuzena da, baina ez da zuzen bakarra, zuk ere aditzera ematen duzun bezala. "Polita da hau (eta ez motza)" ere zuzena da. Azken honen esanahia dauka nik idatzitako "hau da polita" esaldiak. Idatziz ezin entonatu, eta diozun bezala entonazioak garrantzi handia du, baina saiatuz gero ea lortzen dugun. Saiatu honela irakurtzen: "hau da... (badakizu zer? ba... benetan) polita", horrela irakurtzea nahi nuke nik zuzentzat jotako "hau da polita" (= hau da' polita).

Hortxe dauzkagu:

• F1.: "Hau polita da", non "polita-da" dá intonazio-unitate bat (galdegaia dá "polita").
• DISLOKATUA: "Hau da' polita", non "da" eta "polita" doaz an intonazio-unitate ezberdinak (galdegaia dá "polita" eta ez "hau").

Galdegai-estruktura dislokatu horiek akaso hasiko ziren erabiltzen kin osagarri luzetxo edo konplexutxuak, edo noiz beharko zuten irabazí denbora afin pensatu hobeki nóla eman galdegaia, edo noiz nahiko zioten eman esaldiari halako suspense moduko bat, edo noiz nahiko zuten sartú azalpenezko tarteki bat inter aditza eta galdegaia, ... hau da: egoera berezietan.

Jon Agirrek oso ondo ilustratzen du denbora transizional gehigarri hori zein hiztunak dún hartzen afin erabili nola nahiago duen (normalean bilatuko du bere ideiari ematea formarik egoki eta finduena):

"hau da... (badakizu zer? ba... benetan) polita".

Aurreko tarteki hori ("... badakizu zer? ba... benetan") esplizitatuz gero, gure galdegaia joango zén esaldi-bukaerara (eta, hor, jarraituko zuen izaten galdegai).

Goiko estruktura dislokatu hori ("Hau da' polita" hori) izanen dá, hasiera batean, markatua, arraro samarra, ezohikoa, baina pixkanaka, normal bihurtzen da:

Joskera arruntetik ateratzen dena markatua da; hori zuzena da, eta, ni behintzat, ez nau lotsatzen erabiltzeak. Baina markatua gutxitan erabiltzen da definizioz, ohikoa bihurtzen denean markatua izateari uzten diolako edo.

Horixe da mekanismo sintaktiko sinplea zein Aske-k deskribatu, eta, aurreko mezuan esan bezala, mekanismo horren azken buruko arrazoiak dira komunikatiboak; hain zuzen: osagarri luzeek edo konplexuek edo bereziki landu nahi ditugun horiek dúte eskertzen transizio egoki bat bai kodifikatzean, eta baita deskodifikatzean ere; eta horrexegatik dute joera a joatea atze aditza, zeinek ematen digu informazio estrategikoa bezain sinplea buruz osagarriaren zentzua (adibide argi bat: perpaus deklaratiboak).

Sintaxi progresiboak esanguratsuki laguntzen digu progresatzen an gure kodifikazioa, eta esanguratsuki laguntzen digu prozesatzen gure deskodifikazioa. Jakina, sintaxi horren garapenean, baliabide prepositiboen papera oso inportantea da. [86] [⇶]