EHUko Euskara Zerbitzutik: "...euskara estandarrera moldatzea edota posible ez balitz, beste hizkuntza batean prestatzea artikulua"

Aurreko sarrera batean irakurtzen genuén pasarte bat aterea ti gure "Hizkuntza bere osotasunean" (2017), hain zuzen hau:

Gaitasun biologikoa versus teknologia linguistikoa 

Ondo ezberdindu behar ditugu gaitasun linguistikoa eta teknologia linguistikoa, gaitasun biologikoa eta tresna kulturala. Adibidez, gaitasun kognitibo zenbatzailea edo errekurtsiboa dira potentzialitate natural-biologikoak, eta zenbakiak edo baliabide sintaktiko-diskurtsibo buru-lehenak dira teknologia kulturala zeinen bitartez (hobeto) inplementatzen dugun gure gaitasun zenbatzailea edo errekurtsiboa, azken buruan esanguratsuki potentziatuz gure efizientzia eta eraginkortasun komunikatiboa. [2017]

Eta gauza da ze azken textu hori (2017), nik idatzitakoa izanik ere, oso da ezberdina tikan nire lehenengo versioa (2016) non nioén:

4. Gaitasun biologikoa aurka teknologia linguistikoa

Ondo ezberdindu behar ditugu gaitasun linguistikoa eta teknologia linguistikoa, gaitasun biologikoa eta tresna kulturala. Gaitasun kognitiboak dira potentzialitate natural-biologikoak (adibidez, gaitasun kognitibo zenbatzaile edo rekurtsiboa), bitartean-ze baliabide linguistikoak dira tresna kulturalak zeinek lagundu implementatzen efektiboki gure komunikazioa (esan nahi baita ze zenbakiak eta baliabide sintaktiko-diskurtsibo ahatsuak ez dira baizik teknologia zeinek lagundu inplementatzen inoren gaitasun zenbatzailea edo rekurtsiboa, hurrenez hurren). [2016]

Gero, jakingo nuen ze:

Euskara Zerbitzutik jakin dugunez, zure artikuluak ez ditu betetzen eskatzen dituzten irizpideak, eskertuko genizuke azaroaren 25erako euskara estandarrera moldatzea edota posible ez balitz, beste hizkuntza batean prestatzea artikulua. [2016]

Behin berridatzi ondoren, geldituko zén nola irakurri duzuen:

4. Gaitasun biologikoa versus teknologia linguistikoa

Ondo ezberdindu behar ditugu gaitasun linguistikoa eta teknologia linguistikoa, gaitasun biologikoa eta tresna kulturala. Adibidez, gaitasun kognitibo zenbatzailea edo errekurtsiboa dira potentzialitate natural-biologikoak, eta zenbakiak edo baliabide sintaktiko-diskurtsibo buru-lehenak dira teknologia kulturala zeinen bitartez (hobeto) inplementatzen dugun gure gaitasun zenbatzailea edo errekurtsiboa, azken buruan esanguratsuki potentziatuz gure efizientzia eta eraginkortasun komunikatiboa. [2017]

non desagertu dirén:

1. aurkaritzako "aurka" prepositiboa, zein jada erabili den, batez ere an pilota-iragarkiak.
2. aurkaritzako "bitartean-ze" prepositiboa, zein jada erabili den an bere formá "bitartean-eta", prepositiboa ere.
3. "ze" konpletiboa (ez darama marka subordinatzailerik), jada erabilia.
4. "... tresna kulturalak zeinek lagundu implementatzen..."erlatibo murriztaile ez-jokatua, zein ez den baizik beste perpaus subordinatu ez-jokatu bat, hori bai, erlatibo murriztailea ergatiboa delarik.
5. "...ez dira baizik teknologia...", zein jada erabili den.

Estruktura guzti horiek, gure ustez, dirá, gaur bertan, ondo erabilgarriak tikan jarrera ireki bat (edo, gutxien gutxienik, horretaz mintzo liteke), baina, bistan denez, EHUko Euskara Zerbitzukoak ez zeudén, 2016an bederen, bereziki interesatuak. [513] [>>>]

Eider Rodriguez-ek gáin "zein" partikula: "...ideiak bururatu ahala malabarismorik egin gabe txertatzeko..."

Hemen eta hemen komentatu dugunaz gain, ondorengoa ere zioen Eider Rodriguez-ek noiz erantzuten ki Felix Ibargutxi kazetaria (2015):

Alde horretatik, 'zein' partikulak nire aldeko botoa dauka; non, noiz eta nola erabili da gakoa. Nik neuk duela ez hainbeste deskubritu nuen partikula hau (hamar bat urte?). Esan nahi dut neuri ez didatela eskolan irakatsi, eta ezagutzen dudanetik erabiltzen dut, nola bestela! Euskaraz literatura idazteko orduan dugun handicapetako bat erregistro faltarena da, eta 'zein' partikulak erregistro ezberdin baterako bidea ematen du; kolore bat gehiago da idazterako orduan. Horrez gain, eta irakasle naizen aldetik, oso erosoa da eskolak emateko orduan, ideiak bururatu ahala malabarismorik egin gabe txertatzeko abagunea eskaintzen baitu. Eta pentsatu dut partikula horrek ematen duen dinamikotasuna oso bat datorrela egungo esteken formularekin; eta horregatik agian zaigula hain erabilgarri. Mundua azaltzeko modu berrietarako balio duela, alegia». [Eider Rodriguez an deklarazio batzuk ki Felix Ibargutxi, 2015]

Hortxe dugu:

• ... oso erosoa da eskolak emateko orduan, ideiak bururatu ahala malabarismorik egin gabe txertatzeko abagunea eskaintzen baitu.
• ... partikula horrek ematen duen dinamikotasuna ...
• ... hain erabilgarri.
• Mundua azaltzeko modu berrietarako balio duela, alegia.

Bai, oro har, partikula burulehen guztiak, behin haietara minimoki ohituta, oso dirá erosoak, dinamikoak, erabilgarriak, eta mundua azaltzeko modu berrietarako balio dute, modu irekiagoak, potenteagoak eta eraginkorragoak. [379] [>>>]

Automatismoz edo ez, imitazioz edo ez

Dio Irene Arraratsek an artikulua e-Lander Arretxea zein aritu garen komentatzen an azken hiru sarrerak (hau , hau eta hau) ("Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17):

... prosa modu hori ez da bere baitakoa, hau da, sortzen duen gehiena erdararen imitazioa da.

Prosa eredu horren zabaltzeak automatismo batzuk ere ekarri dituela dio Arraratsek: atzerakarga, gerundio faltsuak, puntuazio pobrea –komak eta puntuak bakarrik erabiltzea–, perpaus erlatiboen erabilera neurrigabea… [Ikus "Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17]

Beraz, Arrarats-en hitzetatik segitzen da ze:

• imitatu egiten da eredu bat, erdararena, non ez dagoen atzerakargarik, baina emaitza ateratzen dá atzerakargatua; 
• imitatu egiten da eredu bat, erdararena, non puntuazioa ez den pobrea, baina emaitza agertzen dá pobreki puntuatua;  
• imitatu egiten da eredu bat, erdararena, non perpaus erlatiboak ez diren erabiltzen neurrigabeki (ez dute ematen arazo berezirik), baina emaitza dá perpaus erlatiboen erabilera neurrigabea (arazoak ematen dituzte);
• edo, laburrean, imitatu egiten da sintaxi bat potentea eta eraginkorra, erdararena, baina emaitza ez dá ez potentea ez eraginkorra.

Zéin da arazoa? Arazoa da ze ezin da inplementatu sintaxi burulehenaren potentzia (informazional eta expresiboa) arártez estruktura eta baliabide sintaktiko buruazkenak, zein diren hagitz ahulago ze euren kontraparte burulehenak, halatan ze justuki ahultasun sintaktiko horregatik sortuko dá atzerakarga, justuki ahultasun sintaktiko horregatik beharko dá puntuazio erlatiboki gehiago, eta justuki ahultasun sintaktiko horregatik askoz kontu handiagoz erabili beharko dirá perpaus erlatiboak. Automatismoz edo ez, imitazioz edo ez. [351] [>>>]

Ohiko baliabide buruazkenekin, nekez askatuko da prosa (diskursoa).

Irene Arrarats-ek rematatzen du hóri pasartea zein ari garen komentatzen an azken bi sarrerak (hemen eta hemen) kin ondorengo hitzak (ikus Lander Arretxeren "Prosa apropoposa gurea?" (2016-1-17):

"Nolanahi ere, beste askok ez dute porru hori irensten [referitzen da ki prosa estandar oso zabaldu hori zein deskribatu berri dun], eta, bistan denez, bestelako prosa modu batzuk ere sortzen dira, komunikatiboagoak eta erakargarriagoak”. [Ikus "Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17]

Espero beharko genuke topatzea bestelako prosa-modu horiek an egunkaria zein Arratsas-ek zuzéndu linguistikoki baina alferrik (ikus adibidez, gaurko alea), eta gauza da ze ia 3 urte dira noiztik Arraratsek idatzi zuen bere artikulua.

Areago, ezin dugu imgiinatu nóla egin liteken prosa askea kin baliabide mugatuak, nóla egin liteken prosa sintaktikoki aberatsa kin tresna sintaktikoak zek ez dute ametitzen euren konbinazio arin eta potentea, nóla egin liteken prosarik eraginkorrena kin baliabide buruazkenak, zeinen osagarri informatibo eta expresiboak eman diren potentzialki askoz atzerago, ezinduz bukaerako kolperik eraginkorrenak, eta mugatuz diskursoa eta bere efektibitatea (kantitatea eta kalitatea).

Ohiko baliabide buruazkenekin, nekez askatuko da prosa (diskursoa). [350] [>>>]

Irene Arrarats: "Prosa hori, erregistro formalean, hankamotza; lagunartekoan pozoi hutsa"

Irene Arrarats-ek aurreko sarreran dú karakterizatu prosa estandar oso zabaldu bat, pobretua, baliabide gutxikoa, errepikakorra eta inguruko erdaren imitakorra, zeinen efektuak berak valoratzen ditúen honela (ikus Lander Arretxearen "Prosa apropoposa gurea?" (2016-1-17)]:

“Batzuentzat hori da euskara batua, hori baino ez. Erregistro formaletan, prosa modu hori hankamotza da, zehaztasunik gabea; lagunarteko erregistroan ordea, pozoi hutsa da, artifiziala eta graziarik gabekoa delako... [Ikus "Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17]

Gure partetik soilik esán ze, aldean izanda eredu burulehen potentea (zein, jakina, saiatzen garen imitatzen), edozein eredu buruazken gertatuko dá hala formalean nola lagunartean argiki mugatuagoa eta nabarmenki gutxiago eraginkorra, gehiago kostata ere.  

Hortaz eta oro har, zenbat eta baliabide burulehen gehiago berreskuratu ti ahanztura, zenbat eta baliabide gehiago sórtu erabiliz euskararen mekanismo sintaktiko zaharrak edo berriak, hainbat askeagoa, aberatsagoa, erakargarriagoa eta eraginkorragoa izanen da emaitza komunikatiboa. [349] [>>>]

Kazetari berbera, autore-kronika batean, beste era batera expresatuko da

Ikus dezagun egunkari baten adibide bat (Deia, 2018-4-23) non, sinadurabako berri inpersonal batean, kazetaria saiatzen da mantentzen distantzia bat respektu hitz batzuk zein Sergio Ramirez idazle nikaraguarrak egin zituen gáin egoera politiko-soziala zein ari den bizitzen an Nikaragua (noiz idazle horrek jaso Cervantes saria). Jakingarria da ze Sergio Ramírez izan zén Nikaraguako presidenteordea kin Daniel Ortega artio 1990:

MENCIÓN A LA SITUACIÓN EN NICARAGUA
El escritor Sergio Ramírez ha dedicado unas palabras al comienzo de su discurso en la ceremonia de entrega del Premio Cervantes en memoria de los nicaragüenses que han perdido la vida en las protestas contra la reforma de la seguridad social del gobierno de Nicaragua.

"A la memoria de los nicaragüenses que han sido asesinados por salir a la calle a reclamar justicia y democracia", ha declarado el autor justo antes de comenzar con la lectura de su discurso por la concesión del Cervantes en el Paraninfo de Alcalá de Henares.

Hor, kazetaria saiatzen da desagertzen ti berria, saiatzen da eliminatzen ti bere diskursoa edozein hitz edo esapide zek adierazi lezake valorazio bat, berak izan nahi du notario moduko bat, utziz valorazioak (eta hitz eta esapide valoratiboak) ki protagonista e-berria, zein ez den kazetaria bera, baizik, noski, idazle saritua. Helburu jakin horrekin aukeratzen ditu kazetari anonimoak bere esapideak.

Eta bistan gelditzen da kontrastea artén kazetariak aukeratutako han perdido la vida aski neutroa, eta idazle sarituak askoz hurbilagotik esandako han sido asesinados; edota artén protestas contra la reforma de la seguridad social del gobierno de Nicaragua teknikoagoa, eta salir a la calle a reclamar justicia y democracia kritikoagoa. Baina ez dago hor terrore semantikorik batere, baizik kazetariaren jarrera distante kalkulatu bat, utziz protagonistarentzat paper valoratiboa, kritikoa edota konprometitu hurbilagoa. 

Kazetari berbera autore-kronika batean (edo antzeko lan personalago batean) beste modu batera expresatuko da, halatan ze, neurri handi batean bederen, desagertuko da distantzia hori, bide emanez ki kazetariaren (kazetari sinatzailearen) aportazio handiagoa, zeinen isla izanen den askoz expresio posizionatuagoa, nabariagoa, personalagoa (ikus adibidez aurreko sarrera).

Bikoiztasun horrek, non idazten den inpersonalago edo personalago aráuz helburua, dú erakusten ez dela existitzen erabilera periodistiko horietan terrore semantikorik, eta ezin dela esan ze kazetariek...

...siempre tienen miedo de mostrar familiaridad e interés por las cosas de las que habla, y se sienten en el deber de dar a entender: «Yo hablo de estas cosas casualmente, pero mi función está muy por encima de las cosas que digo y que hago, mi función está por encima de todo, incluso por encima de mí mismo», teniendo como motivación psicológica, en el fondo, el odio por uno mismo. [Calvino, 1965, ikus an "Italo Calvinoren larregikeriak eta Lertxundiren antilingua"]. 

Sinpleki, kasu bakoitzean helburu komunikatiboa ezberdina da. [317] [>>>]

"..., badago beste problema handi bat: diskurtsoa." (Iñaki Ugarteburu)

Dio Iñaki Ugarteburu-k (EHUko Euskara Institutukoa baita) an elkarrizketa bat zein egin baitiote respektu "Espezialitateko hizkerak eta terminologia":

Terminologiaz gain, badago beste problema handi bat: diskurtsoa. Testu teknikoa kontzeptualki askoz sendoagoa da, testu arrunta baino. Kontzeptu asko erabiltzen dira eta kontzeptu horien arteko lotura konplexuagoa da. Horretarako baliabide berezi batzuk behar dira. Gaztelaniaz arazoa erdi konponduta dago, besteak beste, esaldia atzeraka irekitzen delako erlatibozko esaldien bidez. Euskarak bere baliabide propioak behar ditu eta hor erabaki batzuk hartu beharra dago. [Campusa berri, Euskal Herriko Unibersitatearen aldizkaria, 2006ko urtarrila, 28. or.]

Ados.

Bai, esaldia atzeraka irekitzeak (nik aurreraka esango nuke) biziki errazten du fluidade diskursiboa (diskursoa), eta erraztasun (existentzial) hori nabari-nabaria izaten da noiz transmititu-kudeatu nahi baitugu informazio-karga handi, trinko edo/ta konplexua.

Bai, euskarak bere baliabide propioak behar ditu eta hor erabaki batzuk hartu beharra dago. [77] [⇶]