Euskara estandarra ere, aski buruazkena eta irakur-denbora erlatiboki altukoa

Sarrera honetan genioen ze:

...pentsatzekoa da ze akaso egon liteke osagai sintaktiko bat arten faktoreak zein ari diren afektatzen irakur-denbora.

zeren, Pellegrinok eta bestek aztertutako 8 hizkuntza horietan, justuki hóriek hizkuntzak ze dituztén IR altuenak (edo irakur-denbora baxuenak) zirén burulehenak, eta, bestaldean, hizkuntza buruazkenek ez zituzten izaten IR altuak.

Gero, azken bi sarreretan (ikus hemen eta hemen) antzeman dugu nóla euskararen IRa ez litzaken izanen altua, baizik gehiago, erlatiboki baxua, eta, izanki euskara estandarra aski buruazkena, horrek indartuko luke a hipotesia ezen báda osagai sintaktiko bat arten faktoreak zein ari diren afektatzen irakur-denbora. [⇶]

Buruz silabak, silaba-kopuruak, soinuak...

Genioen hemen ze:

Bestalde, hitzak argiki ezberdindu beharko lirake euren artean, halatan ze, eta kontuan izanda ze soilik egoten dira vokal eta konsonante gutxi batzuk, hitz guztiak ezingo dira izan monosilabikoak salbú noiz erabili elementu tonalak zeinen konplexutasuna ezin dugun valoratu. Hortik segitzen da ze, zenbat eta vokal eta konsonante gehiago izan hizkuntza batek, hainbat laburrago izan ahalko dira bere hitzak (aparte utzita, esan bezala, hizkuntza tonalak), nahizta bestalde, zenbat eta vokal eta konsonante gehiago izan, egonen da tendentzia ki ager daitezen vokal, konsonante eta hitz antzekoagoak (gutxiago diferentziagarriak) edota esateko konplexuagoak, zeinen argitasuna eta zailtasuna ezin dugun valoratu.

Hortaz, ikus daigun, Pellegrino et al.-ek aztertutako hizkuntza horietan, zénbat silaba ezberdin egin litezkén (2011):

Konprobatzen dugu ze, bitarten inglesez egin litezkén 7.931 silaba diferente, japonieraz sor litezké 416, zeinekin, bistan denez, soilik eratu ahalko dirá 416 hitz monosilabiko, gehienez ere (txineran, ez da konsideratu silaben aspektu tonala). Autoreek, gainera, egiten dute bát balorazio hen konplexitate silabikoa, oinarritua an kopurua hen konsonanteak zein agertu an silabak (#const/syl).

Hor ez dira, adibidez, baloratzen soinuak eurak, euren diferentziagarritasuna, euren hurbiltasuna, edota euren zailtasuna bera edota gogortasuna (adibidez, r bikotza dá gogorragoa zein r samurra). Japonieraz, adibidez, existitzen dirá 5 vokal, zein diren justuki berberak zein existitu an gaztelania edo euskara, oso argiki diferentziagarriak eta, esango nuke, ondo ahobetegarriak (silabak dirá tipikoki CV edo V). Ikus hemen:

The Japanese language has only 5 vowels: a, i, u, e, o. They are terse vowels, pronounced clearly and sharply. [Namiko Abe, 2017]

Eta hor egon daitezké faktore foniko-expresiboak zeinen efektua (adibidez noiz esan biraoak) ezin dugun baloratu. [⇶]

Baina..., hipotesi (loose) hori ez da hipotesi bat zeren hasieratik ere bádakigu ze bete beharko da

Behin baztertua (ikus azken sarrera) a hipotesia ezen hizkuntza guztiek duté ber IR, zein den neurri bát oinarritua an erlazioa arten irakur-denbora interlinguistikoak:

Our hypothesis of equal IR among languages is thus invalidated, ... [Pellegrino et al., Language, 2011:547]

eta behin, hortaz, konprobaturik ezen bádira hizkuntzen artean diferentzia ondo nabarmenak an irakur-denborak:

IRL [L hizkuntzaren Information Rate] exhibits a greater than 30% degree of variation between Japanese (0.74) and English (1.08), invalidating the first hypothesis of a strict cross-language equality of rates of information. [Pellegrino et al., Language, 2011:551]

autoreek konsideratuko duté, behartuta (one has to consider), bigarren hipotesi bat, ahulagoa (loose), zein den hau:

Consequently, one has to consider the alternative loose hypothesis that IRL varies within a range of values that guarantee efficient communication, fast enough to convey useful information and slow enough to limit the communication cost (in its articulatory, perceptual, and cognitive dimensions). [Pellegrino et al., Language, 2011:547]

Baina, gure begietara, baldintza horiek ez dute bermatzen komunikazio efizientea, baizik soilik ahalbidetzén a existentzia hen hizkuntzak, esan nahi baita da ze, derrigor, munduko hizkuntza guztiek beharko dute funtzionatu nahiko arin ki emán informazio lagungarri-interesgarriak, eta nahikoa astiro ki ahalbidetu kodifikazio eta deskodifikazio informatiboa. Gauza da ze, bi muga horien artean, báda mundu bat posibilitate, non ez den egon behar efizientzia berdina (adibidez, sintaktikoa).

Izan ere, muga horiek soilik dirá existentzia-baldintza minimoak ki hizkuntzak, an zentzua ze ez balira beteko, hizkuntza batek ez luke zentzurik: ez badoa nahikoa arin ki eraman informazio erabilgarria (convey useful information), edo ez badoa nahikoa astiro ki izan kodifikagarria eta deskodifikagarria (limit the communication cost [in its articulatory, perceptual, and cognitive dimensions]), ez dirudi hizkuntzarik izango genukenik, ez bailitzaké minimoki funtzionala.

Beraz, gure aburuz, ustezko hipotesi hori ez da hipotesi bat, zeren hasieratik ere bádakigu ze, hizkuntza existitzen bada, bete beharko da. [⇶]